Kategori: 5. Sınıf Türkçe

1 ) YAPIM EKLERİ

Türkçe dili sondan ekli bir dildir. Kelimeye eklenen yapım veya çekim ekleri daima sözcüğün sonuna eklenir. Bir kelime birden çok yapım eki veya çekim eki alabilir. Her ilave ek daima sözcüğün sonuna gelir.
Yapım ekleri kelimeye ulandığında ( eklendiğinde ) yeni bir sözcük oluşur. Kelimenin anlamı değişir. Ve böylece yeni bir özcük türer. Yani yeni bir sözcük oluşur. Yalnız burada dikkat edilmesi gereken durum sözcüğün sonuna yapım eki getirilerek yeni bir sözcük oluşturulduğunda oluşan yani türeyen yeni sözcük mutlaka kökü ile ilgili olmak zorundadır. Kelimenin kökü ile ilgisiz kelime türeyemez.

Örnekliyelim:

GÖZkelimesi ek almamış basit ( kök ) halde olan bir sözcüktür. Bu kelimeye bir yapım eki getirirsek ( ci ,li , lik , siz ) gibi kelime türer. Yani türemiş bir sözcük olur. Ama unutmayalım ki türeyen bu kelime göz kelimesi ile ilgilidir.mesela göz- cü dersek gözcü sözcüğü gözleyen anlamındadır. Yani kökle ilgilidir.

Kelebek sözcüğünün kökü kel olamaz . çünkü kel ile kelebek arasında bir ilgi yoktur.

Aşağıda verilen kelimelerin sonuna ilgili yapım ekleri getirerek yeni sözcükler türetiniz.

ÇEKİM EKLERİ

1) LAR – LER EKİ hem çoğul ektir. Aynı zamanda çekim ekidir.
‘’Bu kuşlar çok güzel. ‘‘cümlesinde kaç tane çekim eki vardır ? sorusunun yanıtı 1 tanedir. Çünkü kuş-lar kelimesindeki lar eki hem çoğul ektir. Aynı zamanda çekim ekidir.

2) DURUM ( HAL ) EKİ
İsmin yalın hali , i hali ( belirtme hali ), e hali ( yönelme hali ) ,de hali ( bulunma hali ) , den hali ( ayrılma hali) olmak üzere beşe ayrılır.

‘’Ali evden çıkıp okula geldi.’’ Cümlesinde durum ekleri aynı zamanda çekim ekidir. Bu cümledeki durum ( hal ) ekleri ev- den ile okul-a kelimeleridir. Bu nedenle durum eki açısında 2 tane çekim eki var deriz.

ZAMAN EKLERİ

Zaman ekleri dörde ayrılır. Geçmiş zaman ise kendi içinde ikiye ayrılır. Bunları görelim :

1 ) GEÇMİŞ ZAMAN2) ŞİMDİKİ ZAMAN3) GELECEK ZAMAN 4) GENİŞ ZAMAN
a) MİŞLİ GEÇMİŞ ZAMAN
b) DİLİ GEÇMİŞ ZAMAN

MİŞLİ GEÇMİŞ ZAMAN

Bu zamana öğrenilen geçmiş zamanda denir. O olayı görmemiş olsak dahi bir başkasından duyduğumuz için ona biz öğrenilen geçmiş zaman veya mişli geçmiş zaman diyoruz. Örneğin:’’ Ali ders çalışmış.’’ Dersek Ali’nin ders çalıştığını görmediğimiz veya bilmediğimiz halde başkasından Ali’nin ders çalıştığını duyduğumuz için buna öğrenilen geçmiş zaman veya mişli geçmiş zaman diyoruz. Eylemim sonunda yer alan – miş eki aynı zamanda çekim ekidir.mesela :
‘’Ayten pazardan elmalar almış.’’ Tümcesinde kaç tane çekim eki var dendiğinde 3 tane demeliyiz. Çünkü Pazar-dan kelimesinde urum eklerinde ayrılma eki olan – dan var , elmalar kelimesindeki çoğul eki olan – lar var ve eylemiz sonunda zamanı belirten almış kelimesindeki – miş var. Yani toplam 3 tane çekim eki vardır.

DİLİ GEÇMİŞ ZAMAN

Bu zamana bilinen geçmiş zaman da denir. O olayı görmüş , bizzat yaşamışızdır.Bu olayı görüp yaşadığımız için buna bilinen geçmiş zaman diyoruz . be bu zamanı di eki ile ifade ediyoruz. Örneğin: ‘’Cemre kitap okudu.’’ Dersek bu olayı ben gördüm, yaşadım. O olayı biliyorum anlamındadır.buradakidi eki bilinen geçmiş zamanın eki olmakla birlikte aynı zamanda çekim ekidir.

‘’Ömer arabaya yumurtalar yerleştirdi.’’ Cümlesine kaç tane çekim eki var dersem , cevap 3 tane olmalı. Çünkü ,arabayı kelimesinde durum eki var.( i hali) ,yumurtalar kelimesindeki lar hem çoğul , hem de çekim ekidir , yerleştirdi derken kullanılan zaman dili geçmiş olduğundan di eki aynı zamanda çekim ekidir.

2) ŞİMDİKİ ZAMAN

Eylem devam ediyorsa şimdiki zamandan söz ediyoruzdur. Eki – yor ‘dur. Geliyor , gidiyor, bakıyor , tutuyor , yazıyor , okuyor gibi.’’ Merve ders çalışıyor . cümlesinde kaç tane çekim eki var dersek 1 tane ekidir. Burada – yor olmalı cevap. O da eylemdeki zamanı gösteren – yor eki aynı zamanda çekim ekidir.

3) GELECEK ZAMAN

Bu zaman diliminin eki – acak – ecek ‘tir. Eylem henüz olmamış , gelecekte , ileride olacak olan durumlar için kullanılır. Eki –acak veyaecek tir. Örneğin :’’ Haziran ayında sınav olacak .’’cümlesinde 1 tane çekim eki vardır. O da eylemdeki gelecek zaman eki olan –acak ifadesidir.

4) GENİŞ ZAMAN

Bu zaman dilimine çuval zaman da denir . çünkü eylem hem dünü , hem bugünü hem de geleceği kapsamaktadır. Yani eylem tüm zamanları kapsadığı için bu zaman dilimine çuval zaman da diyebiliriz. Eki – r harfidir. Örneğin;: koşar , tutar , okur , yatar , bakar gibi. Mesela ‘’ serdar balık tutar.’’ Tümcesinde kaç tane çekim eki var dersek , alacağımız yanıt 1 olmalı. O da eylemdeki gelecek zaman eki olan – r dir. Çünkü buradaki – r aynı zamanda çekim ekidir.

4 ) TAMLAMA EKİ

TAMLAMA EKİ DÖRDE AYRILIR. BUNLAR :
1) BELİRTİLİ TAMLAMA
2) BELİRTİSİZ TAMLAMA
3) TAKISIZ TAMLAMA
4) ZİNCİRLEME TAMLAMA
1) BELİRTİLİ İSİM TAMLAMA

İki ismin bir araya gelmesi ile bir bütünlük sağlanması durumudur. Birinci kelimeye tamlayan , ikinci kelimeye ise tamlanan denir. Her iki isimde ek alıyorsa burada belirtili isim tamlaması var deriz.
Örneğin : ‘’Gömleğin düğmesi .’’ Bir isim tamlamasıdır. iki sözcük de isimdir ve bir bütünlüğü ifade eder.1. kelime yani gömleğin sözcüğü tamlayan , düğmesi kelimesi ise tamlanandır. İşte iki kelime de ek alıyorsa belirtili isim tamlaması vardır.bu aynı zamanda çekim eki demektir. Örneğin: ‘’Aynur televizyonun kumandasını kaybetti.’’ Cümlesinde kaç tane çekim eki var dersek , cevabımız 3 olmalı. Çünkü iki tane isim tamlaması eki var. Bir tanede zaman ekindeki ek var.

2) BELİRTİSİZ İSİM TAMLAMA
1. kelime ek almamış. 2. Kelime ise ek almıştır. Örneğin ‘’erik ağacı ‘’ belirtisiz tamlamadır.1. kelime tamlayan , 2. Kelime ise tamlanandır. Örneğin’’ Ali masa örtüsünü yıkadı.’’ Cümlesinde kaç tane çekim eki var dersek , cevabımız 2 olmalı 1. Tamlanandaki ek ile yüklmdeki zaman ekidir.

3) TAKISIZ İSİM TAMLAMASI
Bu tamlamada 2 kelimede ek almaz. Burada çekim eki de bulunmaz.demir yumruk ,çelik tencere , altın ta gibi.

4) ZİNCİRLEME İSİM TAMLAMASI
Bu tamlamada 2 den fazla isim vardır.aldığı ek kadar da çekim eki oluşur. ‘’Aynur okulun bahçesinin duvarını boyadı.’’ Cümlesindeki okulun , bahçenin , duvarını ekleri çekim ekidir. Aynı zamanda boyadı dakidı eki de zamanı bildirdiği için çekim eki olduğundan 4 tane çekim eki vardır.

SAHİPLİK EKİ

Evimizin önünde küçük dere var. Cümlesinde ki miz sahiplik ekidir. Bizim anlamını katmaktadır. Bu yüzden ayrıca çekim ekidirde.
Arkadaşım ( benim) arkadaşın ( senin ) arkadaşı (onun )tekil çekim
Arkadaşımız ( bizim ) arkadaşınız ( sizin ) arkadaşları ( onların ) çoğul çekim.

Soru 1 ) Aşağıdakilerden hangisi yapım eki almıştır ?
A) BalinaB) Gözlük C) Radyo D)odalar
Soru 2 ) ” Masadaki tuzluğu bi zahmet uzatırmısın ? ” cümlesinde yapım eki alan kelime aşağıdakilerden hangisidir ?
A) tuzlukB) zahmetC) masadaki D) uzatırmısın
Soru 3) ” şeker ” kelimesine hangi ek getirildiğinde yeni anlam kazanır ?
A) –de B) –den C) –ler D) -ci
Soru 5) Aşağıdakilerden hangisi ” yağmur ” sözcüğüne yeni anlam kazandırmaz ?
A) –lu B) –luk C) –lar D) –cu
Soru 6) Aşağıdakilerden hangisi yapım eki almamıştır ?
A) Suluk B) Halılar C) İnatçı D) Sözcü
Soru 7 ) Aşağıdaki sözcüklerden hangisi birden fazla yapım eki almıştır ?
A ) Gözlükçü B ) Simitçi C ) Çiçekçi D ) Kapıcı
Soru 8 ” Kitap ” kelimesine hangi ek getirildiğinde yeni anlam kazanmaz ?
A) -lık B) -cı C ) –sız D ) -dan
Soru 9) Aşağıdakilerden hangisi yapım eki almamıştır ?
A) Odalar B) Sanatçı C) Gecelik D ) Kapıcı
Soru 10 ) Aşağıdaki sözcüklerden hangisi diğerlerinde farklıdır ?
A) Tuzsuz B) Tuzluk C) Tuzda D ) Tuzcu
Soru 11 ) Aşağıdakilerden hangisi yapım eki almamıştır ?
A) Ekmekçi B) Börekçi C ) Hamurlar D) Kitapçı
Soru 12 ) Aşağıdakilerden hangisi yapısı bakımından diğerlerinden farklıdır ?
A ) Ortaklık B ) Etçil C ) Kapıcı D ) Acılar