Kategori: Fen ve Teknoloji

İklim ve hava olaylarını karşılaştırarak aralarındaki farklılıkları belirtiniz.

İklim, çok geniş bir alanda, uzun yıllar devam eden atmosfer olaylarının ortalamasını inceler. Hava olayları ise, dar bir alanda, kısa süre içinde görülen, günlük atmosfer olaylarını inceler. Yağmur, kar, dolu, çiğ, kırağı, hava sıcaklığının artıp, azalması gibi. İklim dediğimiz zaman aklımıza Akdeniz iklimi, muson iklimi gibi iklim çeşitleri gelir, hava olayları dediğimiz zaman ise; havanın sıcaklığı, yağmurlu olması ya da güneşli olması gibi kısa süre içerisinde değişebilen atmosfer olayları gelir. Örneğin Antalya’ da yazlar genellikle kurak ve sıcak geçer şeklinde ifade edildiğinde burada Antalya’nın yaz mevsimi için iklim özelliğinden bahsediliyordur. İklim ve hava olayları arasındaki farklardan bahsedecek olursak; iklimin etki ettiği alan geniş bir alan iken, hava olayının etki ettiği alan ise dar bir alandır.

İklimde değişkenlik az iken hava olaylarında değişkenlik çoktur. İklim uzun sürelidir, hava olayı ise kısa sürelidir. İklim kalıcıdır, hava olayı ise kalıcı değil geçicidir. İklim canlılık üzerinde etkilidir, hava olayı ise etkili değildir. İklim konusunda incelemeler yapan bilim dalına klimatoloji denir, hava olayları konusunda incelemeler yapan bilim dalına ise meteoroloji denir. İklim yaşanılan bölgedeki insanlar tarafından bilinebilir ancak hava olayı yalnızca tahmin edilebilir. İklim ile ilgili kesin ifadeler kullanılabilirken, hava olayından bahsederken ise tahmini ifadeler kullanılır. İklimi belirtirken; kurak, yağışlı, soğuk, sıcak gibi ifadeler kullanılırken hava olaylarını belirtirken; güneşli, rüzgarlı, karlı,  yağmurlu, sisli gibi ifadeler kullanılmaktadır.

Hava olayları nelerdir? Açıklayınız.

Hava olayları atmosfer katmanı ile yeryüzü  arasında meydana gelen ısı, sıcaklık, basınç, nem oranlarına ve etkilerine bağlı olarak gerçekleşen olaylara denilmektedir.  Gün içerisinde havanın soğuması ya da  ısınması sonucu ortaya çıkan değişikliklerdir. Havanına sıcaklığı gün içerisinde sıcak ya da soğuk olarak sürekli değişmektedir. Güneş ışınlarının Dünya’ya dik veya eğik şekilde gelmesi sonucu havanın sıcaklığı değişir.  Güneşten eğik olarak gelen ışınlar daha az ısıtırken, güneşten dik olarak gelen ışınlar yeryüzünü daha fazla ısıtmaktadır.

Hava sıcaklığının sürekli değişmesi sonucu olarak hava olayları oluşur. Bu hava olaylarına rüzgar,  yağmur, kar, dolu, yıldırım, sis, gök gürültüsü, tayfun, nem, fırtına, kasırga ve hortum gösterilebilir. Kısaca bu hava olaylarının oluşma şekillerinden bahsedecek olursak; yağmur bulutlarda oluşan su buharının su damlacıkları şeklinde yeryüzüne inmesi olayına denir, kar yoğunlaşan su damlalarının soğuk hava tabakası ile karşılaşıp kar taneleri şeklinde yeryüzüne dönmesi olayına denir.  Dolu yağmur damlalarının aniden soğuk hava ile karşılaşıp donmuş taneler şeklinde yeryüzüne ulaşması olayına denir, şimşek pozitif yüklü bir bulut ile negatif yüklü bir bulut arasındaki elektrik yükü alışverişi sebebi ile oluşan hava olayıdır. Yıldırım yeryüzü ile bulutlar arasındaki elektrik boşalması nedeni ile oluşan hava olayına denir, hortum basınç farklılıkları sebebi ile meydana gelen kendi ekseni etrafında dönerek hareket edebilen çok yıkıcı etkileri olan bir rüzgâr çeşidine denilmektedir.

Küresel iklim değişikliklerinin nedenlerini ve olası sonuçlarını çeşitli kaynaklardan araştırınız. Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaşlarınızla tartışınız.

İklim değişikliği, insanların faaliyetlerinin sonucu olarak, atmosferde  sera gazlarının yoğunluğunun artması dünya genelinde sıcaklık ortalamalarının artmasına sebep olmuştur ve bu sıcaklık artışının iklimler üzerinde neden olduğu değişikliğe denilmektedir. İklim değişikliğinin en önemli sebebi atmosferdeki ısı artışı olarak gösterilebilir. Dünya üzerinde yaşanan bu iklim değişikliğinin çok temel sebepleri bulunmaktadır. Yaşanan bu iklim değişikliğinin en temel sebebi, doğal dengenin bozulmasına yol açan insanlardır.  Bu iklim değişikliğinin yaşanmasında, insanların doğayı düşünmeden hareket etmesi gösterilebilir. Fosil yakıtların yakılması, ormanların yok edilmesi, atıklar ve endüstri süreçleri gibi süreçlerin sonucu oluşan atmosferdeki sera gazı, ozon tabakasındaki incelme, çevrenin tahrip edilmesi gibi nedenler küresel boyutta bir iklim değişikliği yaşanmasına sebep olmuştur.

Yaşadığımız iklim değişikliği, insanlığın karşı karşıya kaldığı en önemli problemlerin başında gelmektedir. Sera etkisi ise, güneşten gelen ışınların atmosfer tarafından tutulmasına ve bundan kaynaklı olarak Dünya’nın ısınması olayına denir. İklim değişikliğinin olası sonuçları olarak dünyanın sıcaklık ortalamasının artması, kuraklık, buharlaşmanın artması ile beraber yeryüzündeki suların buharlaşarak azalması, seller, şiddetli kasırgalar, toprak kayması gibi aşırı hava olaylarının meydana gelmesi, buzulların erimesi ve buzulların erimesinden kaynaklı deniz suyu seviyesinde yükselme, tatlı su kaynaklarının azalması, tarım alanlarının kaybını örnek verebiliriz. Yaşanılan bu iklim değişikliklerinin sonucunda yeryüzündeki bu ekosistemde yaşanılan sorunların sonucunda bitkiler, hayvanlar ve insanlar da ciddi tehditler ile karşı karşıyadır.

Göller hangi mevsimde donar? Göllerin donduğu mevsimde hangi hava olayları ile karşılaşırsınız?

Maddeler hal değişimi sırasında ısı alır veya ısı verirler. Bu alış veriş sırasında maddenin ısı alarak katı halden sıvı hale geçmesine erime, sıvı halden gaz hale geçmeye ise buharlaşma denir. Maddenin gaz halden sıvı hale geçmesi olayına yoğuşma, sıvı halden katı hale geçmesi olayına ise donma denilmektedir. Gaz  halde bulunan su  buharının direk olarak katı hale geçmesine kırağılaşma, katı halde bulunan maddenin ise direk olarak gaz hale geçmesine de süblimleşme denilmektedir. Isı etkisi ile maddeler hal değiştirebilirler.

Saf maddelerin erime ve donma noktaları aynıdır. Örnek verecek olursak suyun erime noktası da suyun donma noktası da 0 °C’dir. Saf maddeler hangi sıcaklıkta eriyor iseler, sıvı haldeyken de aynı sıcaklıkta donmaktadırlar. Donma, sıvı haldeki bir maddenin ısı vererek katı hale geçmesine denilmektedir. Göller kış mevsiminde donarlar. Bunun sebebi, kış mevsimi en soğuk olan mevsimdir. Bu mevsimde havalar soğur hatta hava sıcaklığının 0 derecenin altına düştüğü zamanlar da olur. Bu mevsimde kar yağışları, sis ve don olayları gibi hava olayları da görülür. Kış mevsiminde göllerin donduğu gibi başka su kaynakları da donabilir. Ancak tuzlu su olan denizler 0 °C donmazlar. Bunun sebebi denizde bulunan tuzdur. Göllerin donduğu kış mevsiminde kar yağışı, don olayları, kırağı, çiğ, dolu olayları gibi hava olayları ile de karşılaşılabilir.

Aynı zaman diliminde, Dünya’nın farklı yerlerinde farklı mevsimlerin yaşanmasının nedenlerini aşağıdaki noktalı yerlere yazınız.

Hem kendi hem de Güneş’in etrafında dönen Dünya’nın Güneş etrafında dolaşma süresi 365 gün 6 saattir ve Dünya’nın Güneş etrafında dolandığı yörüngeye eliptik yörüngede denilmektedir. Dünya kendi ekseni etrafında dolanmasını ise 24 saatte tamamlamaktadır. Dünyanın hem kendi hem de güneşin etrafında dönmesi sonucu; gün dönümü,  mevsimlerin oluşumu gibi olayların oluşmasına sebep olur.  Dünyanın şekli geoit şeklindedir. Ayrıca Dünya, belirli bir eksen eğikliğine de sahiptir. Dünya 23^o 27’lık (23 derece, 27 dakika) bir açı ile eğik şekilde durmaktadır.

Dünya’nın Güneş etrafındaki hareketi sırasında, eksen eğikliğinden dolayı Güneş ışınları Dünya üzerindeki farklı bölgelere farklı açılarda gelmektedir. Güneş ışıklarının dik geldiği yere bıraktığı ısı eğik geldiği yere bıraktığı ısı miktarından fazladır. Aynı zaman diliminde Dünya’nın farklı yerlerinde farklı mevsimlerin yaşanması;  Dünya’nın yıllık hareketi ve eksen eğikliği sonucunda güneş ışınlarının bir yere yıl boyunca farklı açılarda gelmesi olarak açıklanabilir. Yıl içinde dört mevsim yaşanmaktadır. Bu mevsimler ilkbahar, yaz, sonbahar ve kış olmak üzere dört tanedir. Her iki yarım küre de farklı mevsimler yaşanmaktadır. Güneş ışınları, Kuzey Yarım Küre’ye dik geldiği zamanlarda, Güney Yarım Küre’ye güneş ışınları eğik şekilde gelmektedir. Güneş ışınları dik geldiği zaman yaz mevsimi yaşanırken güneş ışınları eğik geldiği zamanlarda ise kış mevsimi yaşanmaktadır. Yine aynı şekilde bir yarım kürede ilkbahar yaşanırken diğer yarım kürede sonbahar mevsimi yaşanmaktadır.

Güneş ışınlarının dünya üzerindeki bir noktaya geliş açısı, neden yıl boyunca değişir? Bu durumun mevsimlerin oluşumu ile bir ilişkisi var mıdır? Açıklayınız.

Dünya’nın şekli kutuplardan hafifçe basık, ekvator’dan ise şişkin bir şekle sahiptir. Dünya’nın bu şekline geoit denir. Dünya kendi ekseni etrafında döndüğü gibi güneşin etrafında da dönmektedir. Dünya’nın kendi ekseni etrafındaki dönüşü batıdan doğuya doğru olup, 24 saatte tamamlanır. Dünya Güneş etrafındaki dönüşünü elips şeklindeki bir yörüngede 365 gün 6 saatte bitirir. Güneş ışınlarının dünya üzerindeki bir noktaya geliş açısı; Dünya’nın eksen eğikliği, Dünya’nın Güneş çevresindeki hareketi, Dünyanın günlük hareketi ve bakı ve eğime bağlı olarak yıl boyunca değişir. Mevsimlerin oluşmasının temel sebebi ise Dünya’nın eksen eğikliği ve Dünya’nın Güneş çevresindeki hareketidir.

Dünya küresel bir şekle sahip olduğu için güneş ışınları her yere aynı açı ile düşmez, bulunulan enlemin yerine göre farklılık göstermektedir. Dünyanın şeklinden dolayı Ekvator çevresine genellikle güneş ışınlarını dik ve dike yakın açılar ile düşmektedir. Ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe ise güneş ışınlarının gelişi daralmaktadır. Dünyanın eksen eğikliğinden dolayı Güneş ışınlarının yeryüzüne geliş açısı yıl boyunca değişir. Böylece Güneş ışınları Dünya’ya düşme açısına göre  farklı mevsimler yaşanmaktadır. Mevsimlerin oluşmasında ki diğer temel sebep olan Dünya’nın Güneş çevresindeki hareketidir. Dünya’nın Güneş’e olan uzaklığı sabit olmadığı için bazı dönemlerde uzaklaşırken, bazı dönemlerde ise yakınlaşmaktadır. Bunun sebebi ise Dünya’nın bulunduğu yörüngenin elips şeklinde olmasından kaynaklanmaktadır. Dünyanın Güneş eksenindeki hareketi ve eksen eğikliğinden kaynaklı oluşan mevsimler, güneş ışınlarının geliş açısını etkiler. Bunun sonucu olarak da; Dünya’nın her iki yarım küresin de mevsimler birbirinin tersi olarak yaşanmaktadır.

Mevsim oluşumunu etkileyen faktörler nelerdir? Yorumlayınız.

Mevsim, yıl içerisinde güneşten alınan ısı ve ışığın dönem dönem değişmesi ve farklı dönemlerde farklı etkiler oluşturması şeklinde tanımlanabilir.

Mevsim oluşumunu etkileyen faktörler ise; Dünya’nın eksen eğikliği ile Dünya’nın Güneş etrafındaki hareketidir. Dünyanın eksen eğikliği sonucunda dünya güneş etrafında dolaşırken güneş ışınlarının düşme açısı değişmektedir. Böylece sıcaklık değişimleri gerçekleşmekte ve mevsimler oluşmaktadır. Dünya Güneş’in etrafındaki hareketini elips şeklindeki bir yörünge üzerinde tamamlamaktadır. Dünyanın bu yörünge üzerindeki hareketi sırasında güneşe olan uzaklığı sabit değildir. Dünya güneşe hareketi esnasında yaklaşıp uzaklaşmaktadır.

Mevsimlerin oluşumu Güneş ışınlarının Dünya’ya düşme açısı ile alakalıdır. Mevsimlerin başlangıç tarihi olarak dört önemli tarih bulunmaktadır. Bu tarihler; 21 Haziran – 21 Aralık ve 21 Mart – 23 Eylül (gece-gündüz eşitliği) tarihleridir. Bu tarihler mevsimlerin başlangıç ve bitiş tarihleri olarak kabul edilir. 21 Haziran -21 Aralık gündönümü tarihleri gündüz sürelerinin uzamaya ya da kısalmaya başladığı tarihlerdir. 21 Mart – 23 Eylül ekinoks tarihleri ise güneş ışınlarının ekvatora dik açı ile düştüğü ve dünyada gece ve gündüz sürelerinin eşit olduğu tarihlerdir. Kuzey ve Güney yarım küreler, dünyanın güneş etrafında dönüşü sırasında yörünge değişikliğine uğramakta ve farklı zaman aralıklarında mevsimler oluşmaktadır. Kuzey yarım küre de yaz mevsimi yaşanırken, Güney yarım küre de ise kış mevsimi yaşanmaktadır. Aynı şekilde yarım kürelerden birinde sonbahar yaşanırken diğerinde ise ilkbahar yaşanmaktadır.